Once we accept our limits, we go beyond them

In mijn vorige blog sprak ik over het leren omgaan met onzekerheid, complexiteit en dubbelzinnigheid. Jos Pieterse (onderzoeker veranderkunde) verwoorde het mooi op LinkedIn in reactie op mijn blog: het ‘in control’ willen zijn in een ‘out of control wereld’.

‘In control’ willen zijn in een ‘out of control wereld’ kost energie en genereert stress. In deze blog ga ik een stap verder. Wat als je imperfectie en vergankelijkheid accepteert en daarmee de illusie van ‘in control zijn’ loslaat? Ik gebruik het onderwijs als context voor deze ontdekkingstocht.

Deze problemen konden wel eens veel oplossingen veroorzaken

Deze quote van Anna Mul via Omdenken omschrijft mijn inziens treffend de situatie waarin we ons bevinden met het onderwijs. We zijn eindelijk zo ver dat we steeds meer tekortkomingen van het onderwijs (h)erkennen.  In recente artikelen over het onderwijs worden harde termen gebruikt om de onvrede te uiten.  Zo noemt filosoof Jan Bransen het onderwijssysteem failliet. Het huidige systeem zou vervormen in plaats van vormen. Er zijn wachtlijsten voor scholen die het helemaal anders aanpakken zoals democratische scholen of opleidingen zoals de Finse Proakatemia waar ik eerder een blog over schreef. Ook binnen Fontys stappen steeds meer opleidingen over op andere aanpakken zoals Social Engaged Active Learning (SEAL). Mocht je deze ontwikkelingen gemist hebben dan heb je intussen vast wel eens één van die populaire filmpjes over het tekortschieten van het hedendaagse onderwijs gezien.

De sense of urgency lijkt nu overal aanwezig te zijn. We zien veel problemen en daardoor komt er ruimte voor oplossingen.  Bovendien wordt het duidelijk dat simpele, korte termijn oplossingen niet langer afdoende zijn. Er wordt gezocht naar meer fundamentele oplossingen, naar een paradigma shift. Maar hoe bedenk en implementeer je dit soort fundamentele veranderingen? Hoe voorkom je dat we vanuit (on)bewuste angst of belemmerende patronen weer grijpen naar de vertrouwde oude wijn in nieuwe zakken?

Wabi Sabi

Vorige week werd ik voorgesteld aan de ontwikkelaars van het Wabi Sabi spel. Dit spel is genoemd naar Wabi Sabi een Japanse levensfilosofie die staat voor acceptatie van imperfectie en vergankelijkheid: Niets is eeuwig. Niets is af. Niets is perfect.

Om je een indruk van het spel te geven gebruik ik een korte omschrijving afkomstig van de website van het spel

Je ervaart in deze game de diverse tijdperken waar de samenleving doorheen is gegaan. Dit vraagt om een transformatie hoe wij leren, werken en denken. Geen lineair proces meer waarbij je eerst een opleiding afrondt en dan aan het werk gaat maar om een meer circulaire benadering. Leren en werken kan altijd en overal tegelijkertijd plaats vinden.

Jouw persoonlijke ervaring staat tijdens het spelen van de game centraal. We maken de transformaties van de samenleving en jouw veranderende rol concreet en tastbaar. Spelenderwijs ga je aan de slag met andere deelnemers, zowel studenten, managers als docenten. Voor een maximale ervaring is een open houding noodzakelijk.

Onderwijs toekomstproof inrichten? Begin bij jezelf! Door de game te spelen kun je leermomenten opdoen. Ons uitgangspunt is dat je eigenaar bent van jouw eigen leermomenten. Na het doorlopen van de game kom je in aanmerking voor de Wabi Sabi Badge. Met deze Badge toon je aan dat je bewust bezig bent met jouw persoonlijke transformatie in relatie tot de veranderende wereld.

Een mooi en uitdagend streven, maar hoe doe je dat in de praktijk? Hoe haalbaar is het streven van Wabi Sabi in een omgeving die gedomineerd wordt door het denken in termen van schaarste, wantrouwen, controle, uniformiteit en korte termijn resultaten en denken?

Ik interviewde Anne Nabuurs, Harm van den Wijngaard en Martijn Derksen, de ontwikkelaars van dit spel. Alle drie zijn werkzaam voor Fontys Educatief Centrum (FEC). Dit centrum biedt opleidingen, professionaliseringstrajecten, maatwerktrajecten en afzonderlijke trainingen voor onderwijsgevende professionals die werkzaam zijn op het niveau van (v)mbo tot hbo. Daarbij zijn innovatie, onderzoek en advies belangrijke speerpunten binnen FEC.

Circulair en holistisch onderwijs

De basis van het Wabi Sabi spel is MoNaTISA: Mother Nature To Inspire Societies Ambitions.

MoNaTISA is gebaseerd op een brede basis van literatuur die inzichtelijk gemaakt wordt op de website van het spel. Om een paar titels en auteurs te noemen die in bovenstaand model terug te herkennen zijn: Donut economie van Raworth, De zeven eigenschappen van effectief leiderschap van Covey, het boek Ikigai geschreven door Miralles & Garcia, Nooit af van Aslander & Witteveen, de Flow theory van Csikszentmihalyi en de inzichten van Victor Frankl, Brené Brown en Jill Bolte Taylor.

Bij het spel hoort een toekomstvisie van leren en het onderwijs. Een kort fragment uit deze toekomst visie beschrijft een mogelijk scenario van circulair en holistisch onderwijs in de toekomst.

De circulaire economie is gebaseerd op principes die ook gelden in de natuur. Het circulaire principe staat haaks op de lineaire benadering die ook in het onderwijs herkenbaar aanwezig was of misschien voor velen nog wel is. We leren niet meer voor een specifieke baan in het leven, maar zullen ons een leven lang ontwikkelen. Niet omdat het moet, maar omdat leren intrinsiek belonend is of kan zijn. Een samenleving die hierop is ingericht zal het potentieel van de mens optimaal benutten. Technologische ontwikkelingen maken een leven lang leren mogelijk en bereikbaar voor iedereen. Hierdoor kunnen mensen duurzaam ingezet worden in een dynamische omgeving.

Weerstand, angst en handelingsverlegenheid

We leven in een snel veranderende wereld. In ons onderwijs zien wij dat zowel studenten, docenten en managers moeite hebben met hun veranderende rol. Niemand ontkomt er meer aan dat onderwijs tweerichtingsverkeer is geworden. We leren levenslang en iedereen is tegelijkertijd docent en student.

Zowel Martijn, Anne als Harm ervaarden tijdens hun trainingen aan vmbo docenten de weerstand, angst en handelingsverlegenheid van de docenten bij hun veranderende rol. Veel docenten hebben bijvoorbeeld nog moeite om afstand te doen van de rol waarin ze autoriteit hebben door meer kennis te hebben dan de leerlingen/studenten. Deze rol wankelt doordat studenten tegenwoordig zo makkelijk toegang hebben tot kennis. Hierdoor komt het steeds vaker voor dat studenten vragen stellen die docenten niet kunnen beantwoorden of dat studenten meer up to date kennis hebben dan de docent. Docenten moeten hierdoor de goed-fout gedachte loslaten. Het is niet fout wanneer een docent het antwoord niet weet. Het vraagt echter wel van de docent om zijn leerlingen/studenten meer als gelijken te zien en behandelen. De docent leert ook van de student.

Ik hoor en ik vergeet, ik zie en ik onthoud, maar ik doe en ik begrijp

Anne, Martijn en Harm merkten dat ze het verhaal over tweerichtingsverkeer van docenten en studenten en andere verhalen over circulair en holistisch onderwijs wel konden vertellen maar dat het niet echt aankwam. Docenten vonden hun visie interessant maar lieten het snel weer los en gingen weer verder zoals ze gewend waren. Om deze reden ontwikkelden ze het Wabi Sabi spel om de deelnemers vanuit ervaring te laten reflecteren op hun eigen gedachten en handelen. Het spel is dus vooral een ervarings- en reflectietool en daarmee levert het ook voor iedereen een ander inzicht op. Een inzicht dat past bij hun persoonlijke gedachten en gedrag. Door deze inzichten wordt hun comfortzone opgerekt en kunnen ze meer mogelijkheden zien voor zichzelf en anderen.

Bewegen tussen tijdperken

Tijdens het spel dat bestaat uit drie ringen, opgebouwd uit diverse zeshoeken. De binnenste ring staat voor het industriële tijdperk, de tweede ring voor het informatietijdperk en de derde en buitenste ring voor het conceptuele tijdperk.

 

Deze tijdperken hangen samen met een verschuiving van ziens- en handelwijzen bijvoorbeeld de verschuiving van formele macht naar vertrouwen. Tijdens het spel worden de spelers in de verschillende tijdsperken uitgedaagd. De deelnemers ervaren wat het met hun gedachten en handelingen doet om van de binnenste ring naar de buitenste ring te bewegen.

Het kwartje valt nu wel

Wat in dit spel zorgt er voor dat het kwartje nu wel valt? Het belangrijkste aspect van het spel is het ervaren van verschillende referentiekaders. Het startpunt is dan ook om jouw denkbeelden te bevragen. Door het spel te spelen, uitdagingen op te lossen en continu de dialoog aan te gaan met de verschillende stakeholders krijgen de deelnemers op een ongedwongen wijze beter inzicht in hun eigen referentiekader en dat van anderen. Wat volgt is bewustwording, zelfreflectie en het meer openstaan voor andere manieren van denken en handelen. De deelnemers maken zelf een transitie mee die ze kunnen gebruiken om proactief te komen tot het vormgeven van de toekomst van ons leren en onderwijs.

Chaorde

Dit spel en dit blog is geen pleidooi voor anarchie tegenover controle, maar eerder een synergie tussen chaos en orde: Chaorde. Zie ook; Birth of the Chaordic Age een boek uit 1999 van Dee Hock.

Welke transities ga jij doormaken?

In het toekomstbeeld dat bij het spel hoort wordt de lezer de volgende vraag gesteld. De wereld is aan het veranderen en in transitie. Maar wat betekent dit concreet voor jou en voor jouw onderwijs? Welke transities ga jij doormaken?

Wil je de dialoog ook aangaan met jouw stakeholders? Heb je behoefte aan inzicht in de gedachten en het gedrag dat jij en anderen hebben ten opzichte van leren en onderwijs in de toekomst?

Het spelen van dit spel is een masterclass in het loslaten van controle behoeften die niet langer houdbaar zijn in de dynamische wereld en het onderwijs van de toekomst.

 

 

Vind ik leuk