De paradox van alledaags opvoeden: een oratiebeschouwing

Op 30 juni 2023 sprak prof. dr. Maartje Luijk haar oratie uit, ‘De paradox van opvoeden’. Die vrijdagmiddag was ik nieuwsgierig naar haar verhaal. Terecht introduceert decaan Beckers van de Erasmus School of Social and Behavioural Sciences (ESSB) het onderzoeksonderwerp in lijn met de waarden van de Erasmus Universiteit Rotterdam; wetenschappelijke nieuwsgierigheid en maatschappelijke invloed. Maartje bekleedt namelijk sinds augustus 2020 de leerstoel ‘Gezinspedagogiek: ondersteuning bij alledaagse opvoedproblemen’.

In grote lijnen vertelt Luijk geboeid te zijn met thema’s als; opvoedingsinvloeden, -advisering, hechting, wereldburgerschap, diversiteit en vertrouwen. Zij herkent echter dat opvoeding een normatief karakter heeft. Het wordt ingekleurd vanuit eigen opvoedingsidealen. Het aspect ‘alledaagse’ uit haar onderzoeksonderwerp definieert zij als ‘elke dag terugkerend (essentieels)’. Iets van langere tijd is dat ouders het beste willen voor hun kind(eren). Meer recent lijkt opvoeden steeds zwaarder. Een voorbeeld hiervan is het actuele fenomeen ‘parental burnout’. Waarbij ouders zich structureel overbelast voelen met de opvoeding van hun kroost. Éen op de vijf ouders zou hieronder lijden. Wat maakt (de ervaring van) opvoeden dan zwaarder zou u zich kunnen afvragen?

Luijk beschrijft hiervoor drie grote oorzaken/factoren;

De toegenomen onzekerheid over hoe ‘normaal’ hun kind ontwikkelt. Waarbij ‘normaal’ staat voor gemiddelde, voorgeschreven en soms cultureel bepaalde norm. In de praktijk is juist variatie normaal. De onzekerheid van ouders over hun opvoedingsbekwaamheid is dus een belemmerende factor.
Het perfectionisme, welke gemeengoed lijkt in onze maatschappij. Eerdergenoemde ‘beste willen voor je kind’ wordt dan anders beladen. Maakbaarheidsidealen en je kind als statussymbool liggen dan op de loer. Luijk beschrijft het gangbare, moderne opvoedingsideaal als ‘ontwikkeling door liefde, warmte en begrip’. De keerzijde is echter dat kinderen leren dat (nagenoeg) elke wens in vervulling gaat en moeilijker kunnen omgaan met tegenslagen.
Het zelfredzame individualisme. Twee op de drie ouder(paren) durft niet of gering hulp te vragen in hun netwerk of andere vormen van ondersteuning. Er heerst ‘vraagschaamte’. In Amerika wordt dit beschreven als YOYO-cultuur: You are On Your Own. Dit leidt er echter toe dat er eerder professionele hulp wordt gevraagd, dan dat het eigen netwerk wordt ingeschakeld.

Gelukkig (voor allen die gemoeid zijn met opvoeding) doet Luijk ook drie heldere aanbevelingen;
1. Accepteer en vier variatie;
2. Onderken dat opvoeden niet (of verre van) perfect loopt. Het gaat met vallen en opstaan;
3. Heb het lef om een beroep te doen op eigen netwerk.

Pedagogiek is een empirische, normatieve én handelingsgerichte wetenschap, en daarmee een vakverbindende discipline. Vervolgonderzoek van Luijk en haar team (“teamscience” benadrukt ze steeds) richt zich op drie aspecten. Middels historisch onderzoek beantwoorden zij ‘waarom is opvoeden zo zwaar?’. Aan de hand van dagboekstudie en andere narratieve methoden onderzoeken zij de variatie in en tussen gezin. En ten slotte laat zij ouders zelf aan het woord met behulp van co-design methodes (Design Thinking, participatief onderzoek).

Het fenomeen/de paradox van deze tijd in opvoeding is enerzijds eindeloos beschikbare informatie en richtlijnen en anderzijds de toegenomen opvoedonzekerheid door ouders. Daarmee is het prachtig en tegelijkertijd ongelooflijk zwaar. Luijk’s pleidooi luidt dan ook: “Ouders, liever goed genoeg dan perfect”. In haar verhaal herken ik sterk de Ferme Pedagogie(k) van de Hoop ([1];[2]).

[1] van der Horst, F. C. P., Kok, R. & Luijk, M. P. C. M. (2023). Ontstaan van de gehechtheidstheorie en invloed op hedendaagse opvoeding. Introductie op het themanummer. Pedagogiek, 42(3), 267-279. https://doi.org/10.5117/PED2022.3.001.HORS

[2] De Winter, M. (2017). Pedagogiek Over Hoop: het onmiskenbare belang van optimisme in opvoeding en onderwijs [afscheidscollege]. Universiteit Utrecht.