Doe maar normaal, dan doe je al gek genoeg

“We cannot solve our problems with the same thinking we used when we created them”. “Imagination is more important than knowledge”. “I have no special talent. I am only passionately curious”. Drie bekende quotes van Albert Einstein die ons uitnodigen om anders te denken, gepassioneerd nieuwsgierig te zijn en onze verbeelding en creativiteit te gebruiken.

Nieuwsgierigheid, verbeelding en creativiteit zijn onderwerpen die Robbert Dijkgraaf als hoogleraar, wetenschapscolumnist, DWDD University docent en proefjes.nl-oprichter graag onder de aandacht brengt. 

In onderstaand fragment van de Wereld draait door (5 september 2017)  en in een Volkskrantartikel in 2017 doet Robbert Dijkgraaf een omroep tot maximaal inzetten op nieuwsgierigheid. Want, “Voor veel mensen is onderwijs een plek waar leerlingen in een vierkantje worden geduwd, ook als ze een rondje zijn, omdat de maatschappij nu eenmaal vierkantjes nodig heeft”. De natuurlijke drang om de wereld te ontdekken en je eigen doelen te formuleren worden volgen Robbert Dijkgraaf hierdoor ernstig belemmerd, ook in het hoger onderwijs. Juist om die reden zouden we volgens hem de natuurlijke nieuwsgierigheid en creativiteit moeten stimuleren.

 

Toen ik hoorde dat Robbert Dijkgraaf de Mensa Fonds Impact Award had gewonnen en ik de kans kreeg om Robbert Dijkgraaf live te horen spreken, twijfelde ik geen moment en meldde ik mij aan voor de uitreiking van de Awards op 24 november.

Extra redenen om te gaan waren de nominaties van Fontys lector en bijzonder hoogleraar begaafdheid Anouke Bakx voor de Mensa Uitblinkers Award en de nominatie van het Eindhovense initiatief Dynamo Tech Playgrounds voor de Publieks Award. Ook Thérésa Oost wie ik eerder interviewde over Grijs Goud; een initiatief van Vereniging Mensa Nederland, was van de partij.

Voor mij als onderzoeker is het bovendien een interessant gegeven dat nieuwsgierigheid een van de persoonskenmerken is waar hoogbegaafden zich goed in herkennen. Robbert Dijkgraaf’s keynote over nieuwsgierigheid en verbeelding sloot hier mooi op aan.

Delphimodel Hoogbegaafdheid

Een van de eerste dingen die ik over hoogbegaafdheid las was het Delphimodel Hoogbegaafdheid. Het sprak me aan omdat het zoveel meer is dan alleen een IQ-score. Het model vat de ideaal typische persoonskenmerken van hoogbegaafden samen in een korte omschrijving en een overzichtelijk visueel model dat deze omschrijving toelicht:

“Een hoogbegaafde is een snelle en slimme denker, die complexe zaken aankan. Autonoom, nieuwsgierig en gedreven van aard. Een sensitief en emotioneel mens, intens levend. Hij of zij schept plezier in creëren.”.

De elementen van het model zijn positief geformuleerd, maar laten ook zien waar de gevoeligheden van hoogbegaafde personen kunnen liggen, immers: ieder voordeel heeft zijn nadeel.

Willen

Nieuwsgierig staat samen met gedreven onder het kopje willen. Dit kopje wordt als volgt toegelicht:

“Dit existentiële kenmerk vertegenwoordigt het eerste deel van de beweging naar buiten. Hoogbegaafde mensen willen vaak heel veel.  Ze willen van alles, en liefst meteen en liefst telkens weer iets nieuws. Ze zijn leergierig, willen ontdekken: op hun eigen manier natuurlijk, want ze zijn autonoom. Ze bijten zich vast in iets, gaan door, vaak heel ver door. Ze zijn vaak erg gedreven en bijzonder nieuwsgierig. Hoogbegaafden raken gemakkelijk in een flow.”( Maud Kooijman- van Tiel, 2008)

Vereniging Mensa Nederland; een bonte verzameling van mensen

Mensa is een vereniging voor hoogbegaafden, maar nog veel meer een netwerk waar gelijkgestemden elkaar vinden in al hun diversiteit. De populatie van hoogbegaafden is bijzonder heterogeen, je vindt bij Mensa mensen met de meest diverse beroepen en achtergronden. Denk aan ondernemers, hoveniers,  boekhouders, schoonmakers, alle soorten techneuten, hoogleraren, bus- en vrachtwagenchauffeurs, kunstenaars, werklozen, fulltime moeders en vaders, schrijvers, huisschilders, verzin het maar. En dan hebben we het nog niet eens over de hobby’s van deze personen gehad.

De Mensa Fonds Awards vestigen de aandacht op hoogbegaafdheid. Waarom is dit nodig zou je je kunnen afvragen?

Vooroordelen rondom hoogbegaafdheid

Stichting Mensa Fonds vermeldt op haar website: “Wij zetten ons ervoor in dat de talenten van hoogbegaafden worden benut en de betekenis van hoogbegaafdheid voor de samenleving meer zichtbaar wordt. Dit realiseren wij door kennis te verspreiden over hoge algemene intelligentie, maar ook door bijzondere prestaties aan te moedigen en projecten en onderzoek te ondersteunen”.

Het label hoogbegaafdheid roept iets op bij mensen. Niet alleen bij de persoon die te horen krijgt dat hij hoogbegaafd is, maar vaak ook bij de mensen in de omgeving van de hoogbegaafde. Er is bijvoorbeeld veel aandacht voor hoogbegaafdheid in het basisonderwijs, zoveel dat er in de media en op schoolpleinen meer dan eens schamper wordt gereageerd op ‘weer’ een hoogbegaafde leerling.

Of een hoogbegaafde nou bijzonder goed of juist slecht presteert op school, er bestaan en ontstaan vooroordelen over het kunnen, de beperkingen en de behoeften van hoogbegaafden. Deze vooroordelen komen vaak voort uit een gebrek van kennis. Door dit gebrek aan kennis krijgen kinderen met het label hoogbegaafd vaak geen passende begeleiding of blijft hoogbegaafdheid onopgemerkt wat er toe leidt dat een deel van de hoogbegaafde kinderen risico loopt op bijvoorbeeld onderpresteren, faalangst en zelfs uitval.

Bevordert het label hoogbegaafd het welzijn van hoogbegaafden?

In hoeverre bevordert het label hoogbegaafd het welzijn van hoogbegaafden? Ik vind het een moeilijk vraagstuk waarop ik persoonlijk geen antwoord heb.

De voordelen van labels en hokjes-denken

Onbekend maakt onbemind. Labels helpen om iets of iemand te duiden en daarmee herkenbaar te maken. Dit herkenbaar maken zorgt dat bijvoorbeeld een docent zich bewust wordt en in sommige gevallen de urgentie ervaart dat er een hoogbegaafde leerling in haar klas zit en mogelijk meer dan één. Het gebruik van het label is de voorbereiding die de deur opent voor gerichte en volledige voorlichting door een specialist in hoogbegaafdheid.

Voorlichting maakt de kloof tussen wat we kennen en begrijpen en wat we nog niet kennen en niet begrijpen kleiner en daardoor makkelijker overbrugbaar. Of anders gezegd: het maakt het makkelijker om nieuwsgierig te worden naar iemand die ‘anders’ is.

Ook voor de hoogbegaafde zelf kan een label helpen om te begrijpen waarom hij is zoals hij is en dat hij niet alleen is. Voor veel hoogbegaafden kan het na soms vele jaren lang niet passen in diverse hokjes, een opluchting en bevrijding zijn om opeens wel te passen in een hokje waar ze (h)erkenning beleven en zich begrepen voelen.

Ben je benieuwd naar hoe het is om hoogbegaafd te zijn? Binnenkort kan je in mijn blogreeks een tweedelig interview lezen met Dolores Leeuwin, presentatrice en winnares van de Nationale IQ quiz 2012. Zij vertelt over hoogbegaafdheid, ‘anders zijn’ en jezelf blijven.

Hokjes-denken werkt zeer verslavend; begin er niet mee

Het label kan ook belemmerend werken voor hoogbegaafden en leiden tot een gevoel om op te moeten leven naar de verwachtingen rondom hoogbegaafdheid: Jij redt het toch wel zelf? Jij bent toch zo slim.

Door het gebruik van labels zet je mensen in hokjes en worden ze behandeld volgens de ‘norm’, dus een gemiddelde van de mensen in dit hokje. Dit in hokjes plaatsen overkomt hoogbegaafden niet alleen, er zijn ook hoogbegaafden die zichzelf in dit hokje plaatsen en zichzelf vervolgens gaan behandelen en vergelijken met de norm van dit hokje.

Hokjes vernauwen de blik in plaats van dat ze de blik verruimen. We denken op basis van afvinklijstjes te weten wat iemand in hokje A kan en nodig heeft. Hierdoor zijn we minder of niet (meer) nieuwsgierig naar de werkelijke talenten en behoeften van de persoon in kwestie. Dit wordt nog zichtbaarder en pijnlijker wanneer een kind Twice Exceptional is; bijvoorbeeld hoogbegaafd en dyslectisch; een ramp voor hokjesdenkers, want welk afvinklijstje moet je nou volgen?

Wat gebeurt er als we geen label meer gebruiken en hoogbegaafden beschrijven zoals ze zijn?

Luisterend naar de keynote van Robbert Dijkgraaf drong het tot me door dat hij het woord hoogbegaafdheid (bijna) niet noemde. Ook Fleur Besters van Dynamo Tech Playgrounds gebruikte in haar uitleg over de ‘trapveldjes voor techneuten’ in Eindhoven het woord hoogbegaafdheid (bijna) niet.

Zowel Robbert Dijkgraaf als Fleur Besters benadrukten de enorme nieuwsgierigheid, leerhonger, verbeelding en drive van de mensen voor wie en met wie zij werken. Ook het op een onderzoekende en spelende manier in het leven staan en plezier beleven aan jezelf uitdagen, ontdekken, leren en ontwikkelen kreeg veel aandacht.

The world of thinking

Het niet gebruiken van labels deed me denken aan de 2Doc documentaire: The world of thinking. In deze documentaire komen vijf wetenschappers van the Institute for Advanced Study in het Amerikaanse Princeton, waar Robbert Dijkgraaf de directeur is. De vijf personen zijn allen geniale wetenschappers, toch wordt in de documentaire het woord hoogbegaafd of intelligent (bijna) niet gebruikt.

De documentaire gaat over denken, diepe gedachten en wat deze personen met deze gedachten weten te realiseren en (nog) niet weten te realiseren. Opvallend in deze documentaire is hoe deze wetenschappers elkaar continu uitdagen en scherp houden op wat ze wel en niet denken te weten. Door elkaar kritische vragen te stellen en voort te borduren op elkaars ideeën weten ze elkaar te stimuleren en nieuwsgierig te maken naar nieuwe, creatieve benaderingen van een vraagstuk. Ze zijn hierdoor in staat om dingen te zien die er nog niet zijn.

De documentaire heet The world of thinking en er wordt inderdaad heel veel en op (bijna) obsessieve wijze nagedacht. Maar, en dat maakt deze documentaire voor mij persoonlijk zo indrukwekkend, er wordt ook heel veel gevoeld en gesproken over emoties die gepaard gaan met dat vele denken en de druk die ze ervaren om te presteren. Kortom het levensverhaal van deze mensen wordt niet allen gekenmerkt door hun cognitieve vermogens, maar ook door hun gevoelens, dromen en ambities en de manier waarop ze samenwerken met anderen. Het gaat over de individuele mens en zijn omgeving, niet over labels of hokjes.

Slordig omgaan met talent

Mensen die ‘anders’ zijn dan gemiddeld hebben vaak het gevoel dat ze niet in het systeem passen. Robbert Dijkgraaf zei hierover in zijn keynote dat hij hoopt dat in de toekomst het niet passen in het systeem in het systeem gaat passen. En dat hij verwacht dat we later zullen concluderen dat we in 2019 slordig omgingen met talent. Net als dat wij zo terugblikken op het verkwistte talent in de jeugd van onze ouders en grootouders.

‘Abnormal is the new normal’ en de strijd om talent

Toevallig hoorde ik afgelopen week de uitspraak: ‘abormal is the new normal’. Meer dan 50% van onze bevolking zou ‘abnormaal’ zijn, de bron heb ik nog niet kunnen achterhalen. Of deze uitspraak en dit percentage nu kloppen of niet, ik denk dat we ons allemaal wel iets kunnen voorstellen bij de stelling: ‘Abormal is the new normal’.

Het ontwikkelen van nieuwe inzichten en een andere houding ten opzichte van hen die ‘anders zijn’ vraagt om een nieuwsgierige houding en verbeelding om de mogelijkheden te zien die deze personen ons bieden. Deze nieuwsgierigheid brengt onzekerheid met zich mee over wat dat precies gaat opleveren. Maar de zekerheid dat er zoveel talent verloren gaat door een gebrek aan kennis en waardering van mensen die ‘anders’ zijn, wordt steeds minder acceptabel wanneer ‘anders zijn’ langzaam het nieuwe normaal wordt. De ‘sense of urgency’ wordt bovendien steeds groter omdat onze economie een tekort ervaart aan getalenteerde medewerkers en beter gebruik zal moeten leren maken van het talent dat al beschikbaar is, maar nog niet altijd herkend en benut wordt.

Dus laat ieder persoon floreren of ze nou ‘normaal’ of ‘anders’ zijn. Ieder persoon heeft zijn eigen talent(en) en we hebben die talenten hard nodig.

Wanneer ‘abnormaal’ het nieuwe ‘normaal’ is, hoe normaal ben jij dan?

Ik ben erg benieuwd naar jouw mening. Je kan hem delen hieronder in de comments of via de mail: danae.bodewes@fontys.nl

Wil je weten wie uiteindelijk de Mensa Fonds Uitblinkers Award en de Publieks Award hebben gewonnen? Je leest het in het persbericht van het Mensa Fonds.

 

 

Vind ik leuk