Eerder deze maand publiceerde de Volkskrant een betoog van Sander Janssen wat de afgelopen weken ook binnen Fontys voor gesprekstof heeft gezorgd. Allereerst moeten we vaststellen, dat het zeldzaam is in het hbo, dat dé coryfeeën op het vakgebied de hoorcolleges verzorgen. Het hoger beroepsonderwijs streeft van oudsher een ander doel na dan de universiteit. Namelijk het opleiden (of afleveren?) van start-bekwame beroepsbeoefenaren. De afgelopen jaren kreeg het hoger beroepsonderwijs steeds meer bevoegdheden, die eerder waren voorbehouden aan universiteiten. Terwijl in het zelfde tijdsbestek beklaagd is, dat universiteiten (na invoering van bachelor-master?) schoolser zijn geworden. Verdwijnt hier een wezenlijk verschil? Is het opleiden van erudiete studenten niet louter de taak van het wetenschappelijk onderwijs?

Laten we nog eens naar de Humboldt’sche term ‘Bildung’ kijken: Het Duitse ‘bilden’ wordt tenslotte altijd als tegenhanger van ‘ausbilden’ (ofwel ‘Ausbildung’) verstaan. De Zwitserse filosoof Peter Bieri duidt dit wezenlijk verschil als volgt: “Ausbilden können uns andere, bilden kann sich jede(r) nur selbst.” Dit laatste doe je namelijk zelf, actief. Terwijl het eerste van buiten af gedaan wordt. Wanneer Sander Janssen stelt dat hij aan de lippen hing van docenten en dat hoorcolleges de student academisch vormen; dan klinkt dit toch iets te passief voor mijn smaak. Ik ontkennen niet, dat het Nederlandse woord vorming, in dit opzicht ongelukkig is.

Bildung ≠ vorming

In tegenstelling tot ‘Bildung’ beschrijft ‘vorming’ een aanpassing aan een mal, die van buitenaf wordt aangebracht of opgelegd. Hier dringt zich juist de vertaling op naar het Engelse ‘shaping’. Een term die in de behavioritische leerpsychologie wordt gebruikt om het proces van operante conditionering te beschrijven. Door beloningen wordt wenselijk gedrag eerst consequent, dan in onregelmatige en dus onvoorspelbare afstanden, beloond en door de eisen steeds verder aan te scherpen, kunnen specifieke en nieuwe gedragingen worden aangeleerd. In deze context wellicht het allerleukste voorbeeld: een experiment in een collegezaal vol studenten, die door subtiel hun aandacht te richten of af te wenden; de docent binnen enkele colleges zover kreeg dat hij eerst op de stoel en later op het bureau stond te verhalen. Nou is de subtiliteit waarmee studenten hun camera’s aan- en uitzetten beperkt en hoewel we daar als docenten best gevoelig voor zijn, zien we in MS Teams (zonder tweede scherm) de studenten niet, zodra slides gebruiken om online college te geven. Een dergelijk experiment is daarom online gedoemd te mislukken. We zullen het eens zijn, dat operante conditionering, noch van docenten die aandacht krijgen, noch van studenten die opletten het beoogde doel van ons onderwijs kan zijn.

Kortom, wanneer we ons ‘Bildung’ op de vlag schrijven, dan gaat het naar Peter Bieri daarom dat studenten niet louter kennis consumeren: “Der Gebildete weiss Bücher so zu lesen, dass sie ihn veränderen.” Kijkt u eens door de boekenlijst van opleidingen, hoe groot is de kans dat deze boeken uw studenten veranderen?

FavoriteLoadingVind ik leuk