De permanente bèta (in onderwijs)

Een uitspraak van Richard Bandler die de laatste tijd door mijn hoofd schiet: ‘verwarring is een doorgang naar een andere en nieuwe realiteit’. Het is het moment of de fase waarin je je oude realiteit loslaat en de nieuwe realiteit nog niet helemaal vastgepakt hebt, omdat je nog in het leerproces zit. In onderwijs is er eigenlijk altijd veel in beweging, dus veel verwarring, meestal bij studenten. Nu we thuis zitten opent een nieuwe dimensie en komt daar nog een schepje bovenop. Er heerst verwarring in de gehele organisatie.

We worden uitgedaagd (of zelfs geconfronteerd) met onderwijs op afstand, wat anders werkt dan in een de bekende praktijk. Veel collega’s worden ineens verwacht digitale helden te zijn, waar dat voorheen wenselijk, maar zeker geen directe eis was aan het werk. Valt het jullie op dat die digitale omgeving continu in beweging is? Alleen al de MS Teams omgeving waarin we werken, deze heeft, in een korte tijd, veel meer opties en functies. Functionaliteiten komen erbij en sommige vallen weer af. Daarmee kun je stellen dat het nooit af is, een permanente bèta, tot een beter programma komt dat het zal vervangen.

Zo kijk ik ook naar ons onderwijs. Daarin zien we dezelfde beweging en veranderingen, vele pilots worden opgestart; van het klaslokaal naar blended, en nu volledig online. Waarbij de blended-vorm een meer permanent karakter zal gaan krijgen binnen de onderwijsuitvoer. We verlaten steeds vaker de summatieve toetsen en bewegen ons steeds vaker richting formatieve vormen, van beoordelen naar waarderen. Er is een algemene transitie gaande van het van vakinhoudelijk, vooraf gestructureerd, onderwijs naar vraag gestuurd onderwijs. Externe organisatie nemen steeds vaker deel in onderwijs. Praktijkgericht onderzoek wordt verweven in het onderwijs. Dat alles heeft impact op de organisatiestructuur die verschuift naar project- en netwerkorganisatie.

Zo is vraag gestuurd onderwijs ‘nooit af’ en daardoor (soms) verwarrend. Een uitdaging, onderzoek of opdracht roept leervragen op. Zodra de ene vraag wordt beantwoord, roept het een nieuwe of andere op. Zodra een uitdaging het einde nadert, komen de ideeën voor nieuwe. Zo bekeken is het leerproces nooit af. Hoe heerlijk is dat? Dat je, jezelf als docent, nooit meer met ‘af’ hoeft bezig te houden, enkel met ‘niet af’. Docent en student hebben dan van meet af aan dezelfde startpositie en een vrij speelveld om ‘op reis’ te gaan in een zee van ruimte.

Drie perspectieven; Processen, Gedrag en Technologie

Tussen de regels door lees je de impact op hoe we in deze nieuwe realiteit anders omgaan met technologie, vergt het ander (online) gedrag en richten we onze (onderwijs) processen daarom anders in.

Deze verandering, in de breedste zin is, kost energie en heeft aandacht nodig en daarmee tijd. Tijd om tot de gewenste kwaliteit te komen, tijd om te ontdekken wat er nu precies van ons wordt gevraagd, tijd om nieuwe vaardigheden aan te leren. En binnen onderwijs is tijd geen onuitputtelijke bron, aangezien vele van ons zullen (terecht) zeggen ‘het primaire proces eerst’. Daarna komen alle dingen die dat primaire proces mooier, beter en efficiënter maken. De relatie met elkaar staat voorop.

Het is interessant om te zien, dat de huidige veranderingen niet alleen een verandering in gedrag van onze studenten en docenten vergt. Er wordt in inspanning gevraagd aan de hele organisatie; directe en indirecte onderwijsondersteuning, het management en bestuur, het type onderzoek wat we verrichten, etc. Alles om dit huidige-nieuwe primaire proces tot een succes te leiden. Dat betekent dat ook het gewenste gedrag uitstraling heeft op veel meer niveaus in de organisatie. Verbinding met elkaar, netwerken van mensen die elkaar ondersteunen, een ongelooflijke berg energie is er vrijgekomen.

Laten we voorzichtig stellen dat Corona niet helpt in werkdruk vermindering en wel helpt bij het schep stellen van de noodzaak tot adaptatie van nieuwe werkvormen. Niet voor niets dat er talloze initiatieven zijn gestart met een strekking als ‘onderwijs tijdens en na de COVID19-crisis’. Aan inhoud geen gebrek!

Er schuilt in de techniek wel een risico, zoals grijpen naar het eerste de beste tooltje, omdat het “nu” moet. Een gevolg is een wildgroei aan applicaties en ontwikkelingen om iedere keer kleine stukjes van de proces-en-gedrag-puzzel op te lossen. Dat klinkt misschien heel agile, maar heeft een aantal valkuilen. Op de eerste plaats is het soms moeilijk om de stukjes in elkaar te laten passen, waardoor er eerder meer werkdruk ontstaat dan minder (knip-en-plak-werk, veiligheid, overdraagbaarheid, beheersbaarheid).  Als tweede is het toch iedere keer een nieuw tooltje om aan te leren, waarvan maar een klein deel van die tool (juist) wordt gebruikt. Een laatste is een echte inbedding of integratie in het proces, die ook echt de gewenste verandering als resultaat heeft, of slechts substitutie.

Digital exhaust

Ik denk dat ik nog een bekend scenario schets als ik begin over de zoektocht naar documentatie. Hoe gestructureerd ik ook wil werken, mijn aantekeningen staan tegenwoordig overal en nergens. Op papier, binnen outlook, in een Team, verwerkt in Word, in een chat van een Team, in een chat van een vergadering, enz. Om geïnformeerd te blijven gebruik ik verschillende media (o.a. LinkedIn, Twitter, Nieuwsfeeds) en soms is het onmogelijk om iets terug te vinden. Iedereen herkent zich in het beeld dat er de laatste weken werkdagen tussen zitten dat je van de ene vergadering in de andere valt. Valt er dan tijd vrij, dan loopt de vergadering uit en is het wandelen voor die dag niet behaald.

Dit zijn voorbeelden die vermoeien, een hippe term is digital exhaust, digitale uitputting. Dit vraagt een nieuwe aanpak voor het structuren, misschien is loslaten beter. Zo werkt deze nieuwe omgeving nu eenmaal. Waar eerst tijd management een issue was, zie ik dat energie-management een veel slimmere aanpak wordt. Luisteren naar je lijf, naar de vermoeidheid in je hoofd. Dit een plek kunnen geven en op tijd rust kunnen nemen.

Soms moet je vertragen om te kunnen versnellen, hoe tegengesteld dat ook klinkt. Met ‘slow cooking’ maak je andere maaltijden, ontstaan andere smaken. Die gerechten, of de processen, hebben simpelweg tijd nodig. Soms hebben ideeën, concepten en strategieën ook incubatietijd nodig, rust om het geheel te kunnen overzien en te laten bezinken. Een exact antwoord heb ik nog niet, het is nog in ontwikkeling, ik ben zelf nog in verwarring, de nieuwe realiteit zal zich nog wel aanbieden.

Samen op reis

Het geheel kan ik misschien het beste samenvatten in een metafoor. Een reis, waarin we samen op een boot zitten naar een nog onbekende bestemming. We waren gewend om regelmatig aan te leggen in een tussenhaven, even rust en ontspanning. De tijd kunnen nemen om een nieuw landschap zich te ontvouwen, de wijze van dat land leren. Wanneer we vertrekken blijven er mensen in dat land achter, weer nieuwe mensen stappen in. Sinds vorig jaar heb ik het gevoel is alsof we in de mist varen, dagelijks tasten we af hoe verder, het is grauw en grillig, soms lijkt dat wat uitzichtloos. We hebben behoefte aan een nieuwe tussenhaven, even wat rust, tot adem komen. Of kunnen we dit al zien al nieuwe tussenhaven, tijd voor introspectie, zien wie we allemaal aan boord hebben en waar we goed in zijn. Ondertussen leren we steeds beter navigeren in deze nieuwe situatie, in de mist, sensoriek is gescherpt. Zijn we wachtend op het moment dat iemand roept “land in zicht!”, of er-vaar en genieten we nu van het leven op de boot?

Wat extra inspiratie heb ik in dit verhaal gekregen van Ton Baan en Stefan Groenendal (van de organisatie flōōid). Tijdens een gesprek over de onderwerpen in dit blog kwamen we op The Big Shift, een onderwerp van gesprek in de organisatiekunde. Zij hebben in samenwerking met kunstenares Morena een ‘artist impression’ laten maken, een verbeelding van de veranderingen in deze tijd. Op hun website www.flooid.eu willen ze een exporuimte maken van kunstenaars met onderwerpen als de big shift, dit bedoeld om een dialoog over complexe onderwerpen op een andere manier te starten.

 

Vind ik leuk