De grootste genieën presteren soms meer wanneer ze minder werken: over creativiteit en nieuwsgierigheid

Marieke van Dijk heeft drie verschillende visitekaartjes. Dit schetst bij onze eerste kennismaking gelijk een duidelijk beeld over haar nieuwsgierigheid en ondernemendheid. Haar bedrijven heten: Springidee, modus AAN en BlueBox. De rode lijn in deze bedrijven is creativiteit.

Nieuwsgierige Types IX. Marieke van Dijk (43) ondernemer, creativiteits-trainer, communicatie-expert en oprichter van de Nationale Lummeldag.

Ik ontmoette Marieke afgelopen jaar als deelnemer aan één van mijn workshops over nieuwsgierigheid. We hielden contact en ik deelde meer informatie over nieuwsgierigheid, onder andere het werk van de Amerikaanse psycholoog Kashdan. Toen Marieke vertelde dat zij deze informatie in haar training LEER kracht (modus AAN) als onderdeel van de trainingsdag creativiteit had verwerkt, werd ik natuurlijk erg nieuwsgierig. Ik wilde niet alleen meer leren over de de relatie tussen creativiteit en nieuwsgierigheid. Ik was ook erg benieuwd hoe Marieke mensen leert om creativiteit en nieuwsgierigheid om te zetten in ondernemendheid.

Hoe zie jij de relatie tussen creativiteit en nieuwsgierigheid?

“Creativiteit leidt tot vernieuwen, innoveren, veranderen, nieuwe stappen zetten. Nieuwsgierigheid is stap 1. Je verbazen, verwonderen, je afvragen hoe iets zit of werkt. Nieuwsgierigheid is voor mij één van de randvoorwaarden voor een creatieve grondhouding. Je hebt nieuwsgierigheid nodig om een situatie te begrijpen. Een open blik is nodig om kansen te zien. Ik stel daarom graag de vraag: ‘Wanneer heb je iets nieuws geleerd of gedaan?’ Mensen zijn vaak verbaasd over zichzelf dat ze zo weinig nieuwe dingen doen of leren. Veel mensen zijn eigenlijk niet zo nieuwsgierig.”

“Nieuwsgierig zijn, verruimt je blik, waardoor je (weer) meer kansen kan zien en pakken. Nieuwsgierigheid is daarmee een randvoorwaarde voor creativiteit. Andere randvoorwaarden om te vernieuwen zijn:

• Kennis over je zelf, je eigen creatieve denkkracht en het onderwerp waarvoor creativiteit nodig is.
• Lummeltijd om je onbewuste brein aan het werk te zetten.
• Probeer en experimenteer. Leer van je fouten en zet door.
• Nieuwe ideeën volgen niet het bestaande pad, durf dus anders te denken en te doen.

Je moet dus ook nieuwsgierig zijn naar jezelf om je creativiteit 100% in te zetten. Je moet je eigen ‘ground base’ [je eigen referentiekader en waarden], zoals ik dat noem, kennen.”

Ground base

“Ik vind het bijvoorbeeld belangrijk om vanuit je eigen ground base je open te stellen voor verschillende wereldbeelden. Zo vind ik het raar wanneer iemand van Groen Links geen hand wil geven aan iemand van het Forum voor Democratie. Ook al ben je het niet met elkaar eens, dan nog gelden er fatsoenlijke normen en waarden.”

Patroon-denken

“Vragen, vragen, vragen. Ik stel altijd vragen. Vooral open vragen. Je moet (proberen) niet voor anderen dingen in te willen vullen. Dit geldt voor iedereen. De hele wereld. We vinden teveel. We denken met z’n allen teveel gelinkt aan onze eigen clubjes, onze eigen subculturen. Wat wij vinden en hoe wij het zien. We zitten vast in ons eigen patroon-denken. Wanneer we bijvoorbeeld allemaal alleen naar Geen Stijl luisteren, dan stompen we af en staan we niet open voor andere inzichten. Ik wissel dan ook regelmatig van krant. Ik kijk en luister kritisch naar wat er op het nieuws verteld wordt. Zo wordt er soms op het NOS iets gezegd wat regelrecht ingaat tegen het verhaal dat RTL nieuws brengt.”

Op schijnbaar naïeve wijze prangende vragen stellen

“Ik vind het belangrijk om kritisch en objectief te denken. Anders trek je zonder het te weten de verkeerde conclusies. Mijn nieuwsgierigheid is altijd aanwezig geweest. Als kind vroeg ik al aan mijn moeder waarom heet dit een stoel? Waarom heet dit een tafel. Op schijnbaar naïeve wijze stelde ik zo prangende vragen. Vooral wanneer er iets niet lijkt te kloppen of ik de logica er niet van inzie, stel ik vragen. Ik wil weten hoe het zit, anders begrijp ik het niet. “

Op welke wijze heb je nieuwsgierigheid in jouw creativiteitstrainingen verwerkt?

“Ik heb nieuwsgierigheid opgenomen als één van de randvoorwaarden om tot creatief en innovatief handelen te komen. Ik heb uitleg gegeven over nieuwsgierigheid en heb iedereen de dimensies van Kashdan uitgelegd en hen de profieltest van Kashdan laten doen. Mensen reageerden erg positief. De rol van nieuwsgierigheid in je denken en handelen is niet iets waar je dagelijks bij stilstaat.”

Kashdan’s vijf dimensies en nieuwsgierigheidstypes

Kashdan is een bekende Amerikaanse psycholoog die al meer dan 20 jaar onderzoek doet naar nieuwsgierigheid. Hij onderscheidt 5 dimensies van nieuwsgierigheid en 4 nieuwsgierigheidstypes. Deze 5 dimensies en 4 nieuwsgierigheidstypes komen uitgebreid aan bod in mijn workshops over nieuwsgierigheid. Kashdan beschrijft de onderstaande vijf dimensies van nieuwsgierigheid. De nieuwsgierigheidstypes leg ik later in dit interview uit.

1. Vreugdevol onderzoek – Dit is het prototype nieuwsgierigheid- de herkenning en het verlangen om kennis en informatie uit te zoeken en de daarop volgende vreugde door leren en groeien.
2. Gevoeligheid voor verstoken zijn van informatie – deze dimensie heeft een duidelijke emotionele lading met angst en spanning die vreugde overheersen- piekeren over abstracte of complexe ideeën, proberen problemen op te lossen en zoeken naar het dichten van gaten in kennis.
3. Stress tolerantie – deze dimensie gaat over de bereidheid tot het omarmen van twijfel, verwarring, angst en andere vormen van spanning die ontstaan door het verkennen van nieuwe, onverwachte, complexe, mysterieuze of obscure gebeurtenissen.
4. Sociale nieuwsgierigheid – willen weten wat andere mensen denken en doen door te observeren, te praten of te luisteren naar gesprekken.
5. Sensatie zoeken – de bereidheid om fysieke, sociale en financiële risico’s te nemen om gevarieerde, complexe en intense ervaringen op te doen.

Door jezelf te scoren op bovenstaande dimensies kan je vaststellen welk nieuwsgierigheidstype volgens jouw scores jou het beste beschrijft.

1. De gefascineerden – scoren hoog op alle dimensies van nieuwsgierigheid met name op vreugdevol onderzoek
2. Probleem oplossers– scoren hoog op gevoeligheid voor verstokenheid van informatie en gemiddeld op de andere dimensies
3. Meelevende personen – scoren hoog op sociale nieuwsgierigheid en gemiddeld op de andere dimensies
4. Vermijders – scoren laag op alle dimensies, vooral op stress tolerantie

Hoe kijk jij tegen deze dimensies en nieuwsgierigheidstypes aan?

“Je eigen nieuwsgierigheidstype kennen en weten hoe je in diverse contexten scoort op de nieuwsgierigheidsdimensies is van groot belang om te leren hoe je in bepaalde situaties handelt. Sommige mensen reizen bijvoorbeeld graag en zijn nieuwsgierig naar nieuwe culturen. Het zou zomaar kunnen dat zij in hun werksituatie helemaal geen nieuwe dingen willen leren en het liefst alles bij het oude willen laten. Zij zijn niet gericht op leren en groeien. Dat is niet alleen onpraktisch voor henzelf, want dingen veranderen nu eenmaal, maar ook voor hun collega’s en werkgever. De kunst voor de betrokkene is om bewust de nieuwsgierigheid uit de ene situatie, het reizen, toe te passen in een andere situatie, het werk. Zo kun je leren om jezelf te stretchen. Om je persoonlijkheid op een andere manier in te zetten. Daarvoor heb je niet alleen persoonlijk leiderschap nodig, maar dan moet ook het juiste creatief klimaat gecultiveerd worden door krachtig creatief leiderschap.”

Nationale lummeldag: Doe mee. Doe eens niets!

Het creëren van het juiste klimaat voor creativiteit en nieuwsgierigheid is een mooi bruggetje naar de Nationale Lummeldag. Op 15 april organiseerde je voor de 5^de keer nationale lummeldag.  Op de website van BlueBox schrijf je:

“Op 15 april, dus één dag in het jaar mag jij doen wat Leonardo da Vinci al jaren wist en deed. LUMMELEN. Op de geboortedag van deze geniale wetenschapper en kunstenaar is het tijd om zijn voorbeeld te volgen. Hij zei: De grootste genieën presteren soms meer wanneer ze minder werken. “

“Mijn definitie voor lummelen luidt: schijnbaar gedachteloos bezig zijn met repeterende, niet ingewikkelde handelingen, waarbij gedachten vrijelijk ´springen´ in het brein. Nationale Lummeldag is een doe-het-zelf-evenement, kost geen geld en is plaats onafhankelijk. Je hoeft je dus niet in te spannen om mee te doen. Creëer deze dag je eigen lummelmoment. Voor sommige mensen is lummelen helemaal niets doen of dagdromen; voor andere mensen is lummelen met de blote voeten door het gras lopen. Ga na wat jouw beste lummelmomenten zijn. Wanneer krijg jij je beste ideeën en inzichten?”

Lummelen, vrijheid, creativiteit en ondernemendheid

Lummelen, vrijheid krijgen en zelf nemen, stelt je in staat om af te kunnen dwalen met je gedachten of juist in alle rust je gedachten te ordenen. Lummelen bevordert zo de creativiteit en nieuwsgierigheid. Deze vrijheid kan echter ook passiviteit in de hand werken. Hoe kijk jij hier tegenaan?

“In eerste instantie zou ik zeggen: ‘Waarom moet lummelen direct iets opleveren?’. Aan de andere kant weet ik dat lummelen ALTIJD iets oplevert. Het brein stroomt dan gewoon. Het creatieve proces is niet één en al vrijheid. Het creatieve proces is een universeel proces dat bestaat uit verschillende fases:  analyseren, divergeren, convergeren en uitvoeren. Om deze verschillende stappen succesvol te doorlopen heb je op de diverse fasen in het proces een andere mindset nodig, een andere denkstijl.”

“Iedereen heeft een persoonlijke voorkeur voor een bepaalde denkstijl; deze denkstijl en bijpassende fase doe je graag, dit gaat vanzelf. Voor de andere denkstijlen en fasen moet je misschien wat meer moeite doen. Hiervoor kan je bewust technieken inzetten die je helpen om de stappen te doorlopen. Wanneer je deze fasen vaker doorloopt, bekwaam je jezelf ook in de andere denkstijlen en de verschillende stappen van het creatieve proces.”

 “Buiten je comfort zone stappen, jezelf en andere ‘stretchen’. Dit kan gepaard gaan met een zekere mate van stress. Stress ervaren is okay volgens Ignaas Devisch een filosoof die het boek Pleidooi voor een rusteloos bestaan schreef. Volgens Devisch heb je lummelen nodig om te weten wat je wilt.”

Ik geloof niet in ongebreidelde vrijheid

“Iedereen heeft ruimte nodig, waarmee je kan spelen, maar ook kaders waarbinnen je die ruimte kan pakken. De ruimte die nodig is, verschilt per fase van het proces. Soms vergroot je de speelruimte en soms verklein je deze.

In het leven heb je bepaalde vaardigheden nodig om je staande te houden; om als gelukkig individu door het leven te kunnen reizen. Hiervoor is het nodig dat je als persoon soms gestretcht  [opgerekt] wordt. Daarom moet je actief op zoek naar nieuwe of passende dingen die de nieuwsgierigheid prikkelen.”

modus AAN en LEER kracht

Om te leren moet je aan staan

“De kunst is om iets te doen wat buiten je comfortzone ligt. Nieuwsgierigheid helpt je om buiten je comfortzone te stappen. Bij mijn bedrijf modus AAN, geven we de training LEER kracht. LEER kracht is het vermogen je continu te ontwikkelen in een veranderende omgeving en staat voor zelfkennis, creativiteit en flexibiliteit. Leerkrachten hebben als taak de nieuwsgierigheid van lerenden aan te wakkeren en helpen mee om hun talenten te ontwikkelen. Om te leren moet je AAN staan. Je moet gemotiveerd zijn. De leerkracht helpt de lerenden hierbij door het creatieve vuur aan te wakkeren, te beschermen en aan de slag te gaan met dit creatieve vuur. Dit kan op verschillende manieren. Csikszentmihalyi (1996) stelde op basis van een kwalitatief onderzoek uitgevoerd onder zeer creatieve personen (Nobelprijswinnaars, succesvolle zakenmensen, kunstenaars) een lijst van 10 paren van paradoxale kenmerken van creatieve personen.”

Opzoeken van spanningsvelden

Na het gesprek met Marieke zocht ik de volledige lijst met 10 paradoxale kenmerken op. Volgens Csikszentmihalyi  zijn creatieve mensen niet goed in één ding. Zij combineren juist op een unieke manier tegengestelde dimensies. Echte creativiteit ontstaat volgens hem door het spanningsveld en de interactie tussen deze tegengestelde krachten. Hieronder de 10 paradoxale kenmerken.

1. Creatieve mensen zijn vaak slim en bijdehand en tegelijkertijd ook naïef.
2. Creatieve mensen combineren vrij spel met strakke discipline.
3. Creatieve mensen switchen tussen verbeelding en fantasie enerzijds en een sterk gevoel van realiteit anderzijds.
4. Creatieve mensen zijn vaak zowel introvert als extravert.
5. Creatieve mensen zijn tegelijkertijd bescheiden en trots.
6. Creatieve mensen combineren op een unieke manier mannelijke en vrouwelijke eigenschappen.
7. Creatieve mensen zijn zowel rebels als conservatief.
8. Creatieve mensen kunnen zowel heel gepassioneerd zijn door hun werk als dat ze er uiterst objectief en kritisch tegenover kunnen staan.
9. De gevoeligheid en de openheid van creatieve mensen maakt hen kwetsbaar en stelt hen bloot aan en pijn, maar biedt hen ook een groot gevoel van genoegen en vervulling.
10. De gevoeligheid en de openheid van creatieve mensen maakt hen kwetsbaar en stelt hen bloot aan en pijn, maar biedt hen ook een groot gevoel van genoegen en vervulling.

Ik zie opnieuw een overeenkomst tussen nieuwsgierigheid en creativiteit. Beiden hebben een spanningsveld nodig en beiden zorgen voor van het ‘stretchen’ van de kennis, vaardigheden en houding van een persoon. Nieuwsgierigheid is de spanning tussen het bekende en onbekende en het vinden van de balans tussen onder prikkeling en overprikkeling.

Denkstijlen en nieuwsgierigheidstypen

Naast de paradoxale kenmerken van creatieve personen haalde je eerder al de verschillende denkstijlen aan. Deze denkstijlen, gaf je aan, heb je nodig hebt om het creatieve proces te doorlopen en daarmee van idee naar product en van nieuwsgierigheid naar ondernemendheid te komen. Kan je iets meer vertellen over welke denkstijlen er bestaan en hoe deze matchen met de verschillende stappen van het creatieve proces?

De 4 denkstijlen

De vier denkstijlen die je nodig hebt om het creatieve proces te doorlopen zijn die van de

Verhelderaar – verheldert het probleem, vraag, uitdaging,

Ideeëngenerator – speelt met ideeën en mogelijkheden

Ontwikkelaar – wil de perfecte oplossing uitwerken

Doener – wil de ideeën realiseren

Welk nieuwsgierigheidstype ben jij en hoe past dit bij bijvoorbeeld jouw rol als creativiteits-trainer?

Ik ben uitgekomen op 1. De gefascineerden. Ik lees alles wat los en vast zit. Ik ben nieuwsgierig naar nieuwe theorieën, hoe dingen werken, wat mensen beweegt en probeer verbanden te leggen. Wat ik in mijn training dan ook de hele tijd doe, is de koppeling leggen tussen mijn kennis en de behoefte aan nieuwe kennis en vaardigheden van mijn cursisten. Ik wil voor ieder van hen relevant zijn. Daar hoort vragen stellen bij, luisteren en improviseren. Relevant zijn op het moment dat ik er ben. Ik ga dus voor 100% resultaat voor elke individuele cursist.

Zie jij ook een link tussen de nieuwsgierigheidstypes en de verschillende fases van het creatieve proces?

Ja, in bepaalde opzichten wel. De verhelderaar en de probleemoplosser vertonen overeenkomsten. En ik denk dat de gefascineerden en de ideeëngeneratoren overeenkomsten vertonen. De ideeëngeneratoren hebben informatie nodig om mee te spelen. Ze gaan op zoek naar nieuwe manieren van werken, leren, denken. Ze houden van vernieuwen en nieuwe dingen. En hebben dus kennis nodig en dus nieuwsgierigheid om daar in te voorzien.

Be creative, have fun and make history

“Dit is mijn pay-off van Springidee. Mijn lijfspreuk. Iedereen is verantwoordelijk vóór en geeft richting aan zijn eigen leven. Creativiteit is namelijk een keuze. Een keuze om vaststaande denkpatronen te doorbreken. Elke dag opnieuw. Ik help organisaties en mensen om die creatieve grondhouding te ontwikkelen.”

“Ik leef van wat op mijn pad komt. Ik grijp de kans om iedere keer opnieuw uit mijn patronen te stappen. Ik ben dan ook een ondernemend persoon. Jaren geleden zocht Interpolis ondernemende personen, zoals ik. Ik begon dan ook vol enthousiasme aan mijn nieuwe job. Ik merkte echter al snel dat binnen zo’n grote organisatie mijn ondernemendheid snel dood bloedt. Ook heb ik voorheen veel interim werk gedaan. Interimwerk is financieel een aantrekkelijke manier om te zzp’en. Ik heb echter op een gegeven moment besloten om te gaan voor waar ik in geloof. Het is namelijk niet het commerciële aspect van ondernemen dat mij motiveert. Zo heb ik opdrachten gedaan die soms niet financieel succesvol waren, maar me wel heel gelukkig maakten. Ik vind het belangrijk om hoe je leeft en wat je nodig hebt in overeenstemming te brengen.”

The spark behind the spark

Creativiteit is de spark die leidt tot nieuwe ontdekkingen, uitvindingen, innovaties en natuurlijk tot creatieve ambachten, design, kunst en vele andere manieren om ons leven eenvoudiger en/of aangenamer te maken. Door het stimuleren van nieuwsgierigheid stimuleren we niet alleen een leven lang ontwikkelen. We stimuleren ook de spark behind the spark. Of zoals Marieke het formuleert we zetten mensen AAN.

Naar aanleiding van mijn blogs en workshops krijg ik vaker vragen over de relatie tussen nieuwsgierigheid en creativiteit en hoe je nieuwsgierigheid prikkelt. Op 4 juli mag ik op uitnodiging van No School meer vertellen over een leven lang nieuwsgierig. Aan de hand van filmfragmenten zal ik tijden het praatprogramma Lentegasten meer vertellen over de relatie tussen nieuwsgierigheid en creativiteit. En hoe we leerlingen en studenten kunnen uitdagen om het beste uit zichzelf te halen. Meer informatie over deze aflevering van Lentegasten vind je hier.

No school is een initiatief van creatieve vakscholen Cibap en SintLucas . No School onderzoekt, experimenteert en creëert ruimte om samen met de creatieve industrie nieuwe en onderscheidende leerroutes te initiëren. En zo het creatieve vakonderwijs in Nederland toekomstbestendig te maken.

Vind ik leuk