Wie in het onderwijs werkt, wil dat studenten succesvol zijn

Studiesucces. Als het gesprek hierover gaat, heb je direct mijn volle aandacht. Want wie in het onderwijs werkt – en dat doe ik al 35 jaar – wil uiteindelijk vooral één ding: dat studenten succesvol in hun studie zijn. Dat zou toch iedereen in het hoger onderwijs vanzelfsprekend moeten vinden?

Maar laten we wel zijn: er is veel ruimte voor verbetering. Het vraagstuk van studiesucces houdt het hoger onderwijs al lange tijd in de greep. De lage rendementen, de hoge studie-uitval: het leken aanvankelijk, en we spreken dan over de beginjaren van deze eeuw, typische Randstad-problemen. De grootste zorg betrof vooral de studieprestaties van specifieke studentgroepen, zoals niet- westerse allochtonen. Daarvan zijn en waren er nu eenmaal meer in de Randstad.

Ik werkte in die tijd als bestuurder bij de Haagse Hogeschool. Vanwege onze zeer diverse studentenpopulatie hield de vraag ‘hoe het studiesucces te verbeteren’ ons intens bezig. Tegelijk echter klonken ook toen al regelmatig relativerende geluiden: is studiesucces wel een probleem? Verlangen we niet te veel van onze studenten, onder druk van snelheid, efficiency, doelmatigheid? Bovendien: hoever reikt de invloed van ons als bestuurders, managers, docenten en studiecoaches? Niet iedereen kan nu eenmaal succesvol zijn. En: studie-uitval en langstuderen ligt buiten onze invloed.

Trilemma

Al deze relativerende geluiden kwamen samen door het ‘probleem’ studiesucces als ‘trilemma’ te definiëren. Een definitie die de onmacht van het hoger onderwijs tot uitdrukking bracht. De indruk bestond immers dat rendementen alleen te verbeteren waren als óf de eisen naar beneden zouden worden bij gesteld, óf er meer selectie aan de poort zou plaatsvinden. Met de Inholland-affaire net achter de rug, wilden we in het hbo het eindniveau alleen maar verhógen. En dus… bleef over meer selectie aan de poort. Maar daarmee zou de toegankelijkheid van het hoger onderwijs weer ernstig bedreigd worden (al waren de meningen verdeeld over de vraag of dat wel zo erg zou zijn). Het formuleren en benadrukken van dit trilemma op deze manier versterkte de handelingsverlegenheid alleen maar.

Ondertussen werden de cijfers (uitval en rendement) zorgelijker, niet alleen in de Randstad maar in heel Nederland. Studiesucces is daarmee een belangrijk thema geworden in het hele hoger onderwijs. Zo kon het ook gebeuren dat studiesucces een belangrijk onderdeel ging vormen van de prestatieafspraken in het hoger onderwijs. En ook het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCW) vraagt om meer aandacht voor dit thema, of het nu gaat om doorlopende leerwegen en een soepele doorstroom van studenten van het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs naar onze opleidingen, over het belang van studieloopbaanbegeleiding, over de besteding van de studievoorschotten, of over studentenparticipatie. Tot op het hoogste niveau is studiesucces een hot item geworden. En terecht.

Waar praten we over?

En juist ook hierom – vanwege het veelvuldig gebruik van de term en de vele discussies, notities, rapporten, plannen van aanpak en wat al dies meer zij – is het belangrijk dat we weten waar we over praten. Goed dus om even stil te staan bij de term studiesucces: wat bedoelen we daar eigenlijk mee? Hebben we het over uitvalcijfers? Over rendementen? Over stuwmeren van langstudeerders? Hebben we het over manieren hoe we deze cijfers kunnen verbeteren?

Of is het eerder een kwaliteitsbegrip dat staat voor het idee dat het hoger onderwijs de verantwoordelijkheid heeft om het beste uit mensen te halen?

In FontysFocus2020 staat: ‘Wij bieden studenten het vooruitzicht, dat ze hun eigen talenten ontdekken en zich optimaal op eigen wijze ontwikkelen tot startbekwame professionals die maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen, die bijdragen aan innovaties in hun werkveld én die zich blijvend ontwikkelen.’ Een mond vol, maar breed gedragen.

Wanneer we het hebben over de kwaliteit van het onderwijs, constateer ik dat het helaas niet ook automatisch over studiesucces gaat. Maar hoe kan de kwaliteit van de opleiding benadrukt worden als het studiesucces daar geen onderdeel van is?

Bij Fontys investeren we veel in het binnenhalen van studenten, we zijn niet te beroerd om met enige regelmaat het onderwijs te vernieuwen, en we werken steeds beter samen met het werkveld om studenten goed voor te bereiden op hun beroepspraktijk. En toch. Toch valt mij op – ook na de marap-gesprekken die ik inmiddels heb gevoerd met instituten – hoeveel studenten uitvallen en hoeveel studenten veel te lang over hun studie doen. We halen studenten binnen en laten ze in grote getale weer uitvallen. Heel herkenbaar voor velen, maar helaas weten veel teams onvoldoende hoe ze daar verandering in kunnen brengen.

Programma

Dáár is voor alle partijen winst te behalen. En daarom is het zo goed dat we hier bij Fontys het programma studiesucces hebben. Ook al mag de bekendheid van het programma best nog wat groter worden binnen de diverse instituten, ik geloof sterk in de toegevoegde waarde van dit initiatief. Het voorkomt namelijk dat iedereen opnieuw het wiel gaat uitvinden. Het mooie van het programma is dat het de instituten kan helpen, door het analyseren van de specifieke problematiek én door het bieden van een heel divers aanbod om op specifieke onderdelen verbeteracties in te zetten. Maatwerk dus.

Nog even terug naar het zogenaamde studiesucces-trilemma. Dat bleek steeds opnieuw een uitzichtloze benadering. En wel vanwege de volgende redenen:

• de oorzaak waarom studenten wel of niet succesvol zijn in hun studie, wordt voornamelijk bij de studenten zelf gezocht,
• terwijl de toegevoegde waarde van het onderwijs volledig buiten beschouwing blijft.